Juridische aspecten: Eigenaarschap / Auteursrecht

Auteursrecht rust op een 'werk': een waarneembare manifestatie van een bepaalde geestelijke schepping. Waarneembaarheid is van belang, op loutere gedachten rust geen auteursrecht. Alleen de vorm waarin de inhoud gegoten is komt voor bescherming in aanmerking. Het werk hoeft geen fysieke vorm te hebben, ook mondeling gedane uitspraken of toespraken kunnen beschermd zijn. Het recht ontstaat vanzelf, er zijn geen formaliteiten nodig om het aan te vragen.

Criteria voor auteursrechtelijke bescherming

♦ Er moet sprake zijn van een eigen, oorspronkelijk karakter
   ​>het werk mag niet letterlijk of met minimale wijzigingen
     overgenomen zijn van een ander, eerder bestaand werk
♦ Het werk moet een persoonlijk stempel van de maker dragen
   ​>de maker moet bij het creëren van het werk keuzevrijheid
     hebben gehad en bepaalde keuzes hebben gemaakt op
     basis van (bewuste of  onbewuste) persoonlijke voorkeuren;
     de maker kon voor verschillende vormgevingen kiezen

Praktische vuistregel

Nagaan of het denkbaar is dat twee auteurs onafhankelijk van elkaar tot exact hetzelfde werk zouden kunnen zijn gekomen. Zo ja, dan is er geen sprake van een eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker. 

Auteursrecht bestaat uit twee rechten

♦ Exploitatierecht
   = uitsluitende recht van de maker om het werk openbaar te
      maken en/of te verveelvoudigen
   ​Deze rechten zijn overdraagbaar, bijvoorbeeld aan een
   uitgever. Hieraan kun je voorwaarden stellen, zoals een
   vergoeding. Door het verlenen van toestemming (een licentie)
   wordt het auteursrecht niet overgedragen.
   Maar let op! Sommige uitgevers/exploitanten kunnen toch
   aandringen op overdracht, in dat geval raak je je auteursrecht
​   dus kwijt. Onderhandel hier goed over!

♦ Persoonlijkheidsrecht ('moreel recht')
   = het recht op naamsvermelding en het recht je te
      verzetten tegen aantasting van het werk
   Deze rechten zijn niet overdraagbaar en blijven dus van de
   maker; ze beschermen de reputatie van de maker.

Werkgever als maker

Als een werk tijdens en krachtens het dienstverband, op grond van een arbeidsovereenkomst of een aanstelling als ambtenaar, wordt gemaakt, geldt de werkgever als maker. De werkgever krijgt automatisch de auteursrechten op alle werken die door zijn werknemers in dienstverband zijn vervaardigd. Alleen als het werk geen enkele relatie heeft met de normaal door de werknemer uit te voeren werkzaamheden, blijft het auteursrecht bij de echte maker (de werknemer). Dit is bepaald in de CAO voor het hbo, artikel E-7.

Uitgebreide informatie

Ondersteuning voor Zuyd medewerkers en studenten bij vragen en problemen m.b.t. auteursrecht.

Deze website is de centrale plek waar je terecht kunt voor betrouwbare informatie over auteursrechtelijke kwesties en bijbehorende wet- en regelgeving in het hoger onderwijs.
Je vindt hier: 
- actuele juridische informatie;
- duidelijke toelichting op belangrijke aspecten van het auteurs-
  recht;
- praktische hulpmiddelen en tools.
Geheel onafhankelijk van uitgevers en stichtingen.

Onderzoeksdata zijn veelal blote feiten. Blote feiten worden niet beschermd door het auteursrecht, ze kunnen door iedereen gebruikt worden. Een onderzoeker heeft niet het alleenrecht op het gebruik van de ontdekte of verzamelde data; weten- schappelijke kennis kan niet gemonopoliseerd worden. Dat betekent dat onderzoeksdata vaak 'vrij' zullen zijn. 

Wie is eigenaar van de verzamelde of ontdekte data?

Juridisch gezien geen juiste vraag:
Niemand is eigenaar van blote feiten, informatie is dus niet vatbaar voor eigendom. Iemand kan wel rechthebbende op bepaalde data zijn. Dat is het geval als de data (blote feiten) vanwege de vorm waarin ze gegoten zijn voor bescherming in aanmerking komen.

Wanneer gaan blote feiten over tot beschermde data?

♦ als de vorm waarin de blote feiten worden weergegeven 
   gebaseerd is op persoonlijke/creatieve keuzes/voorkeuren
   [auteursrecht]
   >de blote feiten zijn in een subjectief bepaalde originele
     bewoording opgeschreven of op andere originele wijze
     gepresenteerd
   >geen bescherming als uitsluitend gebruik wordt gemaakt
     van korte zinsneden, wetenschappelijke standaardtermen
     en standaardstructuren
♦ de blote feiten zijn geselecteerd uit een grotere set data
   [auteursrecht]
   >bij de verwerking van de selectie worden subjectieve keuzes
     gemaakt
♦ de blote feiten vormen een databank in de juridische betekenis
   [databankenrecht]
 

Toestemming nodig

♦ Overnemen van de beschermde vorm/structuur/bewoording 
   enz. van onderzoeksdata
♦ Overnemen van een selectie blote feiten
   >mits aangetoond kan worden dat een vrijwel zelfde selectie op
     eigen kracht tot stand is gekomen en er dus geen sprake was
     van ontlening
♦ Openbaar maken van beschermde data
   >op een of andere wijze beschikbaar maken aan het publiek
     (kopieën in omloop brengen, digitaal ter beschikking stellen,
      in het openbaar tonen, mondeling voordragen ervan, ...) 
♦ Verveelvoudigen van beschermde data
   >maken van (digitale) kopieën plus bewerken, vertalen of
     nabootsen van het werk (of delen ervan)

Let op!!
Heeft de maker zelf de beschermde data via bijvoorbeeld internet ter beschikking gesteld, dan betekent dit niet dat het werk zonder meer gebruikt (openbaar maken en verveelvoudigen) mag worden! Er is nog steeds toestemming van de maker nodig.

Zonder toestemming mogelijk

♦ Overnemen van blote feiten in eigen woorden en eigen
   structuur
   >mits het geen opvraging en hergebruik is in databank-
     rechtelijke zin
♦ Maken van (digitale) kopie voor eigen gebruik, studie of
   onderzoek
   >mits oorspronkelijke data niet aan anderen ter beschikking
     worden gesteld
♦ Citeren uit onderzoeksdata
   >naam van maker en bron moeten worden vermeld (indien
     mogelijk)
   >omvang citaat moet in redelijke verhouding staan tot het doel
     (een set beschermde data kan niet zomaar als bijlage
      'geciteerd' worden)
   >data waaruit geciteerd wordt moeten rechtmatig openbaar
     gemaakt zijn
♦ Gebruik van werken van de overheid (mits uitdrukkelijk
   anders bepaald)

Meerdere makers

Bij onderzoeksdata komt het nogal eens voor dat de data verzameld worden door een groep van mensen. 
Wie is dan de maker?
♦ Als alle groepsleden een gelijke, creatieve invloed uit-
   oefenen op de totstandkoming van het werk, waarbij de
   individuele inbreng niet meer te scheiden is, wordt iedereen 
   als maker aangemerkt. Het auteursrecht wordt gedeeld en de
   groep moet samen beslissen over de uitoefening van het recht.
♦ Als de groep onder leiding staat van een persoon die het werk 
   heeft uitgedacht en de medewerkers instrueert, heeft deze
   leidinggevende het auteursrecht.

Databanken

Databanken (als geheel) kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn als
♦ het om een verzameling werken, gegevens of andere zelf-
   standige elementen gaat
♦ en die elementen terug te vinden zijn door een methode of
   systeem.
De keuze of de rangschikking van de elementen moet voldoen aan het criterium van een eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker.

Beschermt een verzameling gegevens, waarbij het gaat om het beschermen van de investering die gedaan is om de gegevens- verzameling aan te leggen. Dit recht staat geheel los van het auteursrecht, het eigen oorspronkelijk karakter en de persoonlijke stempel van de maker is hier niet belangrijk. Een databank als geheel valt wel onder het auteursrecht als wat betreft de structuur wel sprake is van oorspronkelijkheid of een persoonlijke stempel. Voor het opvragen en hergebruiken van gegevens uit een beschermde databank is toestemming vereist; de producent van de databank is de rechthebbende.

Criteria voor bescherming

♦ de verzameling bestaat uit zelfstandige elementen
​   >de elementen moeten gescheiden kunnen worden zonder
     verlies van inhoudelijke waarde of betekenis
♦ de databank moet doorzoekbaar of systematisch geordend zijn
​   >de zelfstandige elementen kunnen elk voor zich worden
     teruggevonden
♦ er is substantieel (kwalitatief of kwantitatief) geïnvesteerd in de
   databank zelf
   >het gaat om investering in het verzamelen van de inhoud van
     de databank, het opzetten en inrichten van de databank en
     het verifiëren van de juistheid van de gegevens
​   >investeringen voor het creëren van de gegevens (het doen
     van onderzoek) tellen niet mee

Er zijn geen eisen wat betreft de omvang van de verzameling.
De databank hoeft niet elektronisch te zijn, ook een papieren medium kan een databank zijn.
De databank hoeft niet één computerbestand of één boekwerk te zijn, maar mag ook over verschillende dragers verspreid zijn.

Toestemming van producent vereist

♦ Opvragen (kopiëren, downloaden) van substantiële delen van
   de databank
♦ Herhaaldelijk en systematisch opvragen van niet-substantiële
   delen van de databank
​♦ Hergebruik (openbaar maken aan publiek/derden) van
   substantiële delen van de databank
♦ Ontlenen van substantieel deel of gehele databank voor een
   nieuw samen te stellen databank

Substantieel deel:
In zowel kwalitatieve als kwantitatieve zin.
Kwalitatief = economische of technische waarde van
                     opgevraagde/hergebruikte deel.
Kwantitatief = omvang van opgevraagde/hergebruikte deel.

Uitzonderingen

♦ Wetenschappelijk onderzoek
​   >geen toestemming vereist voor opvraging van substantiële
     delen (raadplegen, downloaden, printen, kopiëren (van de
     databank in een eigen databank))
   >wel toestemming vereist voor hergebruik 
     (toegang verlenen tot opgevraagde data aan anderen dan het
       eigen onderzoeksteam, opgevraagde substantiële delen
       opnemen in een publicatie)
♦ Databanken van de overheid
   >geen toestemming nodig voor opvraging en hergebruik van
     databanken waarvan een overheidsinstelling de producent is,
     tenzij nadrukkelijk anders bepaald (altijd checken!)
   >voor een door een andere (commerciële) producent samen-
     gestelde databank met daarin uitsluitend overheidsmateriaal
     geldt deze uitzondering niet

Overname uit beschermde databank met onderzoeksdata

♦ Blote feiten zijn vrij
   >in een databank opgenomen blote feiten mogen dus worden
     gebruikt voor nieuw onderzoek mits geen substantiële delen
     van de databank worden gekopieerd
​     (tenzij uitzondering voor wetenschappelijk onderzoek geldt)
♦ Toestemming nodig voor
   >het overnemen en publiceren van een (substantieel deel van
     een) bestaande databank in een nieuwe databank of in een
     nieuwe onderzoekspublicatie
   >het na een kritische selectie met de hand overnemen van
     een groot deel van de gegevens uit de databank
   Dit geldt alleen voor databanken waarvoor een substantiële
   investering is gedaan (zie criteria); dat is bij databanken met
   onderzoeksgegevens lang niet altijd het geval.

​Contractuele afspraken met een opdrachtgever of externe onder- zoekspartner staan boven het auteursrecht en databankenrecht en dienen altijd nagekomen te worden.

Voorbeelden:
♦ Een opdrachtgever kan bedingen dat hem alle data worden
   toegezonden
♦ Een opdrachtgever kan een onderzoeker verplichten de data
   geheim te houden
♦ Een opdrachtgever kan bedingen dat de auteursrechten aan
   hem worden overgedragen
​♦ De onderzoekers behouden zelf het auteursrecht, maar moeten
   bij voorbaat toestemming verlenen aan de opdrachtgever om
   het werk te gebruiken (=licentie)
♦ De onderzoekers behouden zelf het auteursrecht, maar de
   opdrachtgever is de enige die van het werk gebruik mag maken
​   (=exclusieve licentie)
   >de rechthebbende onderzoekers mogen anderen geen toe-
     stemming verlenen tot gebruik zonder instemming van de
     opdrachtgever

De maker/rechthebbende kan met CC-licenties bij voorbaat toestemming verlenen voor bepaalde vormen van gebruik. Geïnteresseerden zien dan in een oogopslag welk gebruik is toegestaan en hoeven geen contact op te nemen met de maker om toestemming te vragen.

Zie voor uitgebreide informatie het tabblad 'Licenties'.

Als auteursrechtelijk beschermde onderzoeksdata (na toestemming) wordt hergebruikt, ontstaat er een nieuwe verzameling. Wie is dan  rechthebbende van deze nieuwe verzameling? De maker van de oorspronkelijke data behoudt altijd zijn rechten. Is de nieuw samengestelde verzameling ook auteursrechtelijk beschermd, dan rust op de gehele verzameling dubbel auteursrecht:
​♦ Een recht van de nieuwe maker op de gehele verzameling
♦ Een recht van de eerdere maker op het deel van de data die zijn overgenomen
Als iemand de nieuwe verzameling wil gebruiken op een manier waarvoor toestemming is vereist, zal toestemming aan beide makers moeten worden gevraagd.